Tussen wilde maakbaarheid en maakbare wildheid

Zomersessies Veldacademie, StrandLAB Almere
door field reporter Renske Maria van Dam – augustus 2021

Drie dagen lang het landschap ontdekken door middel van geur, geluid en beweging: het kon begin augustus 2021 op het Almeerderstrand tijdens de zomersessies van de Veldacademie. Culturele broedplaats StrandLAB Almere nodigde beeldend kunstenares Cocky Eek uit om een programma samen te stellen vol buitenworkshops en inspirerende veldlezingen. Cocky maakte al eerder veldwerkprogramma’s voor StrandLAB met onder meer studenten van de ArtScience Interfaculteit uit Den Haag en de Academie van Bouwkunst en de Rietveld Academie uit Amsterdam. Voor de zomersessies nodigde zij iedereen uit om zich onder te dompelen in het landschap rondom het Almeerderstrand, van medekunstenaar en natuurliefhebber tot bewoner van Almere en qi-gongbeoefenaar. Waar kunst vaak uitnodigt om door de ogen van de kunstenaar een omgeving anders te bekijken, gaat de veldacademie een stap verder. De creatieve makers en lokale experts nodigen jong en oud uit om zelf te graven, te luisteren, te ruiken en te proeven. Van een avontuurlijke kinderworkshop tot een training voor de zoutminnende mens, in elke sessie gaan we samen op ontdekkingsreis en staat verwondering centraal.

Netjes aangeharkt

Het Almeerderstrand is een plek waar veel dingen samenkomen. Almere is de nieuwste, snel groeiende stad van Nederland en ligt pal naast de ecologische rijkdom van de Oostvaardersplassen. Sinds de jaren zeventig hebben pioniers, zowel mensen, dieren en planten, zich hier opnieuw gesetteld. De stad ligt, op de dijken na, geheel onder zeeniveau. Het is tegelijkertijd een plek van verdronken dorpen en een nieuw ingepolderd land. De nabijheid van deze zeer uiteenlopende factoren – stad en natuur, water en land – maken het Almeerderstrand tot een brandpunt van krachten waar veranderingen direct voelbaar zijn. Wanneer men het strand voor de eerste keer bezoekt, is het moeilijk te ontkomen aan de maakbaarheid van dit Nederlandse landschap. Onderweg naar StrandLAB wandel je van bouwput tot aangelegde duin. We weten het wel, heel Nederland is aangelegd, maar hier is het wel heel erg duidelijk. Dit strand, met z’n zoetzoute water, kent geen getij. Of eigenlijk wel; elke dag rijdt er een tractor alle sporen van de vorige dag weer plat. Wanneer de kinderen, onder begeleiding van theatermaakster Rachel Schuit en experimenteel kunstenaar Mischa Lind een diep gat graven om een wonderlijk strandwezen tot leven te brengen, is het nest de volgende dag dichtgegooid. Het zand is door de tractor weer netjes aangeharkt.

Nieuwe werelden

Voor buitenstaanders staat Almere nog altijd bekend als een plek zonder historisch verhaal. Het is (nog) een stad zonder geboren en getogen opa’s en oma’s. Gedurende de zomersessies van de Veldacademie gaat de gezamenlijke ontdekkingsreis dan ook vaak over het zoeken naar dit verhaal. In kleine groepen gaat men op zoek naar avontuur. Waar pionieren voor de eerste Almeerders misschien meer weg had van organisatie, land opbouwen en zorgen voor de eerste levensbehoeften, heerst er tijdens de zomersessies een ander gevoel van pionieren. Wat de creatieve makers en de deelnemers betreft mag het allemaal wel een beetje wilder op het Almeerderstrand. In elke buitenworkshop of veldlezing word je uitgenodigd om al je zintuigen te gebruiken en je open te stellen voor het leven om je heen. De verschillende aanwijzingen luiden: ‘Ontdek het landschap om je heen zoals een astronaut’, ‘Loop alsof je je linkerteen telkens uit de modder trekt’ en ‘Kom wel met een lange broek en goede schoenen, want we gaan lopen door een veld met modder en berenklauw’. Ook de kinderen gaan op avontuur, ze klimmen in bomen en zwemmen naar het eiland aan de overkant. Het is eng, maar stap voor stap overwinnen jong en oud de angst voor het onbekende. Samen ontdekken we nieuwe werelden.

Een populier klinkt anders dan een wilg

Gedurende een veldlezing over de geuren van het landschap vanuit een ecologisch perspectief leren we van stadsecoloog Ton Eggenhuizen dat vogels kunnen ruiken. Vervolgens nemen geurcomponisten Flora van Dullemen en Nika Schmitt je mee om uit de aroma’s van het landschap nieuwe geuren te destilleren. In verschillende workshops qi gong leren we van masters in deze Chinese bewegingskunst Ellie Wouda en Luigi Kwas hoe we kunnen afstemmen op de grond onder onze voeten en de blauwe hemel boven ons hoofd. Tijdens een wandeling met kunstenaarscollectief de Onkruideniers leren we hoe zand smaakt en vragen we ons af hoe schuim ontstaat. In een wereld vol beweging en verandering, in direct contact met de complexiteit en onverwachte kwaliteiten van de omgeving van het Almeerderstrand, geven de zomersessies van de Veldacademie een mogelijkheid om te heroriënteren. Veldwerk is een verkenningsmethode gebaseerd op directe ervaring. Veldwerk werkt niet vanuit een gecontroleerde omgeving, zoals een gebouw of atelier, maar buiten te midden van en in aanwezigheid van de lokale dieren, planten, ritmes, patronen en weersomstandigheden van een plek. Het praktiseren van veldwerk roept bij de deelnemers geheel andere vragen op dan die ze bij aanvang voor ogen hadden. We denken en doen heel anders in de buitenlucht, in aanwezigheid van een boom of midden in een intense regenbui. Zo leren we tijdens een luisterwandeling met geluidskunstenaar Robbi Meertens dat een populier anders klinkt dan een wilg. Achter elkaar aan lopen we over ongebaande paden om te luisteren naar de akoestische kwaliteiten van de omgeving. We leren om ons open te stellen voor dat wat we eerst nog niet konden horen. Als we even in onze gedachtes verdwalen, leren we dat je ook kan luisteren met je ogen of zelf met je voeten. Composities ontstaan tussen lijnen, punten en wapperend gras. Het is een stille wandeling die geen stiltewandeling is, maar een prachtig concert. Tijdens een workshop MonsterCode door kunstenaars Theun Karelse, Yawen Fu en Rots Brouwer, leren we om kennis op te slaan, niet in ons hoofd, maar in de omgeving. Zoals de Aboriginals uit Australië verhalen en rituelen verbinden aan een plek, leren wij om de volgorde van planeten of verschillende soorten olifanten te onthouden door ze te verbinden aan verschillende kenmerken in het landschap. Ineens wordt het veel duidelijker wat het betekent om een ander perspectief in te nemen. De kennis die je zojuist hebt opgeslagen in een roze bloem verdwijnt als sneeuw voor de zon, wanneer—vanaf de andere kant bekeken—een steen je zicht blokkeert. Als verandering onderdeel is van je kennis, gaat onthouden veel makkelijker. Als je beweegt terwijl je de namen van planeten aan je omgeving verbindt, hoef je alleen de route te onthouden en de rest komt vanzelf.

Nieuwsgierigheid is de basis

Tijdens de zomersessies van de Veldacademie werkt iedereen met liefde voor de natuur, ook al weten we niet meer zo goed wat dat is, ‘natuur’. We tonen respect voor het landschap, maar het is ook onze natuur om iets te bouwen, om een nieuwe ervaring te creëren. We voelen ons verbonden met het fijnmazig netwerk van initiatieven in Nederland en daarbuiten die natuur en kunst verbinden. Een hintje activisme, soms ook heel veel onmacht over de klimaatveranderingen en dan een sprankje hoop dat we hier op z’n minst iets dichter bij onze wilde natuur komen. We doen een beetje gek en laten de tractor er daarna weer wat orde in scheppen. Tijdens een veldlezing van maritiem archeoloog Yftinus van Popta over vergane schepen en verdronken dorpen onder de oppervlakte van het Almeerderstrand, bestuderen we vol verwondering de tractor die elke dag het strand opruimt. Waarschijnlijk vond de tractorchauffeur het veel uitdagender om een diep gat te dichten, dan om het platte zand nog een keer aan te harken. Zo gunde we hem ook wat wildheid en participeerde hij in een kunstwerk zonder zich daarvan bewust te zijn. Tussen wilde maakbaarheid en gemaakte wildheid bestaat gedurende de Veldacademie vooral nieuwsgierigheid, als de basis voor avontuur.

Wilde herinneringen

Na drie dagen graven, ruiken, proeven, luisteren en bewegen zijn de vragen op. We begrijpen dat het niet gaat over het opdoen van nieuwe kennis, maar over het ontleren van oude gewoontes. Het afschudden van de kennis en normen waar we al zo lang aan gewend zijn. Het is nog best wel lastig om ervaring gewoon ervaring te laten zijn. We hoeven er niet op te reflecteren of te begrijpen wat we ervaren. Zoals De Onkruideniers vertellen: ‘We nodigen iedereen uit om voorbij te gaan aan het ‘hokjesdenken’ en gewoon even in het hier en nu te zijn. Zodat je even kan landen, met je voeten in het water, en kan voelen hoe het zand onder je tenen wegspoelt’. Met twee voeten in de zee maakt het niet meer uit wat onze achtergrond is of waar je vandaan komt. Ademruimte voelen en je bewust te worden van de smaak van aarde is genoeg om in te zien dat in een gedeelde ervaring iedereen zowel gelijk als anders is. Op de Veldacademie is het belangrijk om samen op ontdekkingsreis te gaan, want voor jou smaakt aarde anders dan voor mij.
Wanneer de kinderen van vandaag straks geboren en getogen opa’s en oma’s uit Almere zijn, kunnen ze putten uit wilde herinneringen over diepe gaten graven en een tractor die het gat weer dicht. Ze kunnen vertellen over hoe ze tijdens de zomersessies van de Veldacademie leerden om vol verwondering en respect open te staan voor elke ervaring en verandering die het landschap toont. Na drie dagen maakt het niemand meer uit dat de tractor elke dag langskomt. Zoals de regen komt en gaat, en de zon achter de wolken verschijnt, verandert hier het landschap ook door de tractor die maar op en neer blijft rijden. Als de tractor komt, zijn alle ervaringen weer weggespoeld en staan we weer open voor nieuwe avonturen. Gewoon in het hier en nu van het Almeerderstrand. Morgen graven we elders.